Ustanawianie pomników przyrody

Pomniki ochrony przyrody są jedną z tych form ochrony przyrody, które mają długą tradycję w polskim systemie prawa ochrony środowiska. Występowały one bowiem zarówno w ustawie z dnia 7 kwietnia 1949 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 25, poz. 180 z późn. zm.), jak i w ustawie o ochronie przyrody z 1991 r. W obecnym stanie prawnym instytucja ta została unormowana w art. 40 u.o.p. określającym przesłanki, jakimi należy kierować się przy ustanawianiu ochrony, oraz jakiego rodzaju obiekty przyrodnicze mogą być nią objęte. Z postanowień tego przepisu wynika, że zakres przedmiotowy jego zastosowania może być bardzo duży, a wartości chronione mocno zróżnicowane – od przyrodniczych po historyczne. W związku z tym zastanowienia wymaga, czy w niektórych przypadkach nie będzie miał miejsca zbieg form ochrony z punktu widzenia różnych wartości chronionych. Biorąc pod uwagę fakt, że tą formą ochrony mogą być objęte m.in. obiekty o wartościach kulturowych i historycznych, zastanowienia wymaga, jaki będzie stosunek do ochrony wprowadzonej na podstawie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Przewiduje ona w art. 2 ust. 1, że jej postanowienia nie naruszają w szczególności przepisów prawa ochrony środowiska oraz ustawy o ochronie przyrody, w związku z czym postanowienia przepisów o ochronie przyrody oraz o ochronie zabytków nie wyłączają się wzajemnie. Dlatego też należy stwierdzić, że nie jest wykluczone wprowadzenie ochrony dwóch obiektów z punktu widzenia różnych ich wartości. W szczególności odnosi się to do parków, ogrodów, cmentarzy i innych form zaprojektowanej zieleni, które mogą stanowić zarówno zabytek, jak i pomnik przyrody. Rozwiązania zawarte w ustawie o ochronie przyrody oraz ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami mogą się więc wzajemnie uzupełniać. Jest to istotne, gdyż jest to znacząca zmiana w podejściu do tych obiektów. Zgodnie bowiem z postanowieniami art. 5 pkt 7 uchylonej już ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury (tekst jedn.: Dz. U. z 1999 r. Nr 98, poz. 1150 z późn. zm.), który stanowił, że rzadkie okazy przyrody żywej lub martwej, jeśli nie podlegały przepisom ustawy o ochronie przyrody, mogły stanowić zabytki.

W dotychczasowym systemie ochrony przyrody poważnym problemem było ustalenie granic czasowych objęcia ochroną w formie pomnika przyrody drzew. Z natury rzeczy jest to bowiem obiekt żywy, który w pewnym momencie obumiera, w związku z czym występowała wątpliwość, czy obumarcie konkretnego drzewa jest jednoznaczne z uchyleniem ochrony, czy też nie. W celu usunięcia tych niejasności w art. 40 ust. 2 u.o.p. określono reguły ochrony w tym zakresie. Okolicznością, na którą należy zwrócić jednak uwagę, jest zróżnicowanie rozwiązań z punktu widzenia miejsca, w jakim obiekty te się znajdują. W przypadku drzew umiejscowionych na terenie niezabudowanym mogą one tam pozostać do czasu ich całkowitego rozpadu. Status drzew, które rosły na innych obszarach, nie został uregulowany. Biorąc jednak pod uwagę sposób redakcji oraz stosując wykładnię a contrario, należy przyjąć, że drzewa znajdujące się na terenie obszarów zabudowanych nie będą korzystały z tak daleko idącej ochrony i będą mogły być usunięte w przypadku ich obumarcia na zasadach ogólnych. W związku z tą różnicą poważnego znaczenia nabiera jednak precyzyjne zdefiniowanie obszaru zabudowanego. Na gruncie ustawy o ochronie przyrody nie jest ono definiowane. Jedyna ustawowa definicja obszaru zabudowanego znajduje się w art. 2 pkt 15 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r. poz. 110) który stanowi, że obszarem zabudowanym jest obszar oznaczony odpowiednio znakami drogowymi. Nie wydaje się jednak, aby definicja ta była do końca przydatna na gruncie ochrony przyrody. Znaki drogowe siłą rzeczy stawiane są bowiem przy drogach. Wydaje się jednak, że uwzględniając wskazówki zawarte w art. 2 pkt 15 p.r.d., należy przyjąć, że obszarem zabudowanym jest teren znajdujący się w granicach administracyjnych jakiejś miejscowości, na którym znajdują się zabudowania. Niestety, w każdym przypadku będzie wymagało to indywidualnej oceny.

Wśród wymienionych składników środowiska przyrodniczego, które mogą być uznane za pomniki przyrody, zostały wymienione również drzewa i krzewy. W dotychczasowym stanie prawnym brak było jednak obiektywnych kryteriów pozwalających na określenie, po spełnieniu jakich przesłanek twór przyrody będzie mógł być uznany za pomnik przyrody. Istniała co prawda w art. 40 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody delegacja dla ministra środowiska do wydania fakultatywnego rozporządzenia określającego kryteria uznawania za pomniki przyrody. Jednak uprawniony organ mimo upływu długiego okresu czasu od wejścia w życie ustawy o ochronie przyrody z niej nie skorzystał. Dlatego ustawą z dnia 11 maja 2017 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. poz. 1074), dalej „ustawa zmieniająca”, dokonano zmian w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, m.in. poprzez wprowadzenie w art. 40 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody obowiązku określenia przez ministra właściwego do spraw środowiska, w drodze rozporządzenia, kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody, a rozporządzenie to zgodnie z postanowieniami art. 2 ust. 1 ustawy zmieniającej powinno wejść w życie najpóźniej do 17 grudnia 2017 r. Tym samym obecnie istnieje konieczność wydania przez Ministra Środowiska rozporządzenia określającego kryteria uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody. W art. 40 ust. 3 ustawy jako kryteria uznania za pomnik przyrody wskazano wielkość, wiek, pokrój i znaczenie historyczne odnośnie do drzew i krzewów oraz znaczenie naukowe, estetyczne i krajobrazowe odnośnie do tworów przyrody nieożywionej. Z wprowadzonej delegacji dodanej w art. 40 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody wynika więc, że w rozporządzeniu muszą być określone zarówno kryteria odnoszące się do wielkości drzewa, jak i jego wartości przyrodniczej.

Strażnicy Drzew w Rzeszowie

tel. 728 082 963
straznicydrzew.rzeszow@gmail.com
www.straznicydrzew.rzeszow.pl

Witryna realizowana z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy, finansowanego z Funduszy EOG